MEHMET BAYER – 24.03.2022 – HİBYA – Çanakkale Kara Savaşları’nın başladığı 25 Nisan 1915’te, Fransız birliklerinin Kumkale bölgesine yaptığı oyalama çıkarmasında yaşanan farklı bir olay, tarih sayfalarındaki yerini aldı.
Çanakkale Deniz Savaşı’ndaki başarısızlık, müttefik kuvvetlerini kara çıkarmasına yöneltti. İtilaf devleri, Gelibolu Yarımadası’na yapılacak asıl çıkarmada, Türk kuvvetlerini oyalamak, Asya yakasındaki Kumkale ve Beşige Limanı civarına bir çıkarma yapılıyor izlenimi vermek, Anadolu tarafınca konuşlu Türk birliklerinin dikkatini çekmek suretiyle Gelibolu’ya destek yollamalarını geciktirmek ve buradaki Türk topçu bataryalarının Morto Koyu’nu ateş altına almasını önlemek için karar aldı.
Bunun üzerine iki Senegalli ve bir Avrupa taburundan oluşan 6. Karma Sömürge Piyade Alayı askerleri, tarihe ”Kumkale Muharebeleri” olarak geçecek çarpışma için Kumkale’ye çıkarma yaptı.
HİBYA muhabirinin tarihçi muharrir Mehmet Kıbıl’ın, İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) tarafınca yayımlanan ”Çelik Kale Çanakkale” isimli kitapta yayımlanan ”Fransız Kolordusu Harp Günlüğünde Kumkale Muharebeleri” başlıklı makalesinden derlediği bilgilere göre, Fransız gemileri 24 Nisan 1915 saat 22.00’de Mondros Limanı’ndan ayrılarak saat 04.20’de Çanakkale Boğazı girişine geldi. Ay saat 03.30’da batmış ve bütün gemiler durumlarını almıştı. Fransız Kolordusu harp günlüğünde belirtilene göre, gün fazlaca âlâ olacağa benziyordu, deniz mutlaka sakindi ve Avrupa ve Asya kıyılarında yavaşça bir sis katmanı vardı. Gelibolu Yarımadası’nın güneyi ile boğazın çıkışı her tipten irili ufaklı savaş gemileriyle sarılmış vaziyetteydi. 25 Nisan 1915 şafağı karşılaşılan manzara, gemilerde çıkarma için bekleyen hiç bir askerin tekrar ömür uzunluğu unutmayacağı çeşitten bir imgeydi.
Yüzbaşı C.A. Milward, o günü şu biçimde kaydetmişti:
”Yarımadanın en ucundaki Tekke Burnu’na yaklaştık. İmaj mükemmeldi. Bunu asla unutmayacağım. Çok hoş güneşli bir gün, cam üzere deniz, bir tarafta yarımada bir tarafta Asya yakası, ıssız bir manzara, başka her taraf, her yer gemilerle dolu. İngiliz donanması en uygun dretnotları, destroyerleri ve kruvazörleriyle Seddülbahir tarafında. Fransız donanması Asya tarafında, büyük ağır cevizler ve şişmiş tümsekler üzere duruyorlar. Beş bacalı Rus kruvazörü Askold ‘Ucuz sigara paketi’ üzere, 15 inçlik toplarıyla tek bacalı ve tek direkli Queen Bess. Bütün gemiler maksatlarını belirlemiş, ne mükemmel bir görüntü…”
Türklere 1 milyon 100 bin fişek atıldı
Birinci birliklerin karaya ulaşmasıyla 25 Nisan’da başlayan çetin gayrette, Fransızlar, 26 Nisan şafak söktüğünde yüzlerce Türk ölüsünün mevzilerinin önünde yattığını ve portatif dikenli tellere dolandığını gördü. Resmi dokümanlarda belirtilene göre bu ana kadar Türklere toplam bir milyon yüz bin fişek atıldı. Gün doğduğunda muharebe alanında enteresan bir sessizlik hakimdi. Albay Ruef, gece saat 02.00’de General d’Amade’dan aldığı buyruk doğrultusunda sabah saatlerinde Kumkale mezarlığı sınırı üstündeki Türklere taarruza kalkmaya karar vermişti. Lakin taarruz, Menderes Nehri’nin sağ kıyısını bombalamak için Suriye’den gelen savaş gemisi Latouche Treville’in harekete geçmekte gecikmesi niçiniyle ertelendi.
Gün ağarırken Yüzbaşı Reginald Kann ile bir arada Kumkale tarafınca karaya çıkan General d’Amade, Albay Ruef ile buluştu ve yaşanan gecikme ötürüsıyla taarruzun durdurularak mevcut hatta savunmada kalınması buyruğunu verdi. Bu sıralarda, 2 gün süren Kumkale Muharebelerinin en enteresan hadisesi meydana gelmek üzereydi.
Beyaz bayraklar
Takriben 07.00 civarında, hangi taraftan açıldığı son derece tartışmalı olmakla birlikte, çekilen beyaz bayraklardan ötürü iki taraf içinde silahlar sustu ve kısa müddetli bir ateşkes devreye girmiş oldu. Bu andan itibaren işler iki taraf için de denetimden çıktı.
Türk resmi raporlarında Fransızların biroldukça yerde beyaz bayrak salladığı, bir kısmının çabucak teslim olduğu ve bunun üzerine tarafların mevzilerinden çıktığı belirtilmektedir. 39. Alay Kumandanı Yarbay Nurettin saat 08.40’da Tümen Komutanlığına yolladığı 3 unsurluk bildiride, ”1 – Kumkale işgal edildi. 2 – Düşman teslim oldu. 3 – Sol tarafta çarpışmalar devam ediyor.” bilgisini verdi. Türk raporlarında belirtilene nazaran, düşmanın alay kumandanı olduğu sanılan bir subayı, askerleriyle teslim olacağını söyleyerek, kendisini teslim almak üzere üst rütbeli bir subay talep etmiş ve şahsen Menderes Köprüsü civarına kadar gelmişti. Fakat teslim olma süreçleri pek uzamıştı. Kimse kimsenin ne söylemiş olduğini anlamayacak biçimde her baştan bir ses çıkmaktaydı. Açılan beyaz bayraklardan daha sonra askerlerin siperlerden çıkması ve sürecin uzaması niçiniyle iki tarafın da muharebe tertibi alt üst olmuştu. bir mühlet daha sonra taraflar birbirlerinden
ayrıldı ve tekrar ateş başladı.
Fransız kaynaklarına göre yaşananlar
Teslim olma hadisesi Fransız dokümanlarında Türk kaynaklarından büsbütün farklı bir biçimde aktarıldı. Fransız Kolordusu harp günlüğünde olayın nasıl geliştiği şöyleki özetlendi:
”Mezarlığı işgal eden düşman saat 07.00’ye hakikat beyaz mendiller sallayarak teslim olma niyetini bildirdi. Lakin silahlarını bırakmadıkları için birliklerimiz ateş etmeye devam etti. Kısa bir süre daha sonra, 50-60 kişilik bir Türk kümesi, silahlarını atarak teslim olmak için siperlerimize yaklaştılar ve askerlerimiz de bunları saflarımıza almak için ateş etmeyi bıraktı. Bu ortada bir daha beyaz bayraklar taşıyan öbür Türk kümeler, bizim çizgilerimizin önünde durarak, bize ziyan vermeyeceklerini belirten el kol hareketleri yapmaktaydı. Bu hadise esnasında Fransız bölükleri ateş etmeye devam etti ve birtakım Türk askerleri misillemede bulundu. Lakin Türk subayları onları durdurarak birkaç defa ‘ateşkes’ diye bağırdı. Ateşkes buyruğu verildikten daha sonra düşman askerleri bizim çizgimize yaklaştı ve adamlarımız ortasına karıştılar. Bu esnada bir fazlaca Türk direnmeden silahsızlandırılmış ve geriye alınmıştı. Ama Türklerden kimileri tüfeklerini bırakmayı reddetti. Bu sırada tercümanların vazifelerini yapmadığını bakılırsan ve Türklerin kendilerini bekleyen muameleden korktukları için teslim olma konusunda tereddüt ettiklerine inanan Yüzbaşı Roeckel, silahsız Türk kalabalığı ortasına girdi ve yüksek rütbeli bir Türk subayla konuşmak istedi. Kendisine eşlik eden Langlois ile mezarlığa gdolayıldü. Bu iki askerden tekrar haber alınamadı.”
Türklerin alay kumandanı zannettikleri ve teslim olmak için ortalarına girdiğini düşündükleri Fransız subayı Yüzbaşı Roeckel’di. Fakat Fransız harp günlüğüne göre bu subayın maksadı, Türklerin zannettiği üzere teslim olmak değil, Türkleri teslim almaktı. Yüzbaşı Roeckel’in teslim olmak için üst rütbeli bir Türk subayını görmek istediği düşünüldüğünden geriye gdolayılerek burada esir edildiği anlaşıldı. Fransız ordusundaki tabip subaylardan Jean Vassal ise günlüğünde bu olayı şu biçimde anlattı:
”Türkler ellerinde silahlarıyla siperlerinin dışına çıktılar fakat beraberinde beyaz fular ve bayraklar sallıyorlardı. Albay ateşi kesme buyruğu verdi. Silahlarını piyademize teslim ettiler. Artlarında hayli sayıda diğer Türk kümesi vardı. Bunlar bizim sınırlarımıza girdiklerinde silahlarını bırakmayı reddettiler. Açıklamaya çalıştık ancak tercümanlar kendilerini anlamakta başarısız oldu. ondan sonrasında Yüzbaşı Roeckel öne çıktı
ve kendi isteğiyle mevzuyu Türklerin sorumlu kumandanı ile görüşmeyi teklif etti. Arapçayı pek âlâ konuşurdu, lakin yanına tercüman olarak Langlois’i aldı. Her ikisi de yüksek rütbeli bir Türk subayının ayakta durduğu mezarlığa gdolayıldü. Bu ortada karışıklık süratle artıyordu, zira teslim olmayı kabul eden Türklerin yanında silahlarını teslim etmeyi reddeden ve hatta adamlarımızın silahlarını almaya çalışan bir fazlaca diğer Türk de vardı. Kaostan yararlanan birtakım Türkler köye gizlice girerek konutlara barikat kurdu. Bu durum karşısında bir daha ateş açmak acil bir sıkıntı üzere görünüyordu, fakat bu, iki temsilcimizi (Yüzbaşı Roeckel ve er Langlois) bahtlarına terk etmek ve tahminen de mümkün olan muahededen yoksun kalmak olurdu. Bu devam ederken, d’Amade geldi ve ortaya çıkan tehlikeli durum ötürüsıyla yine ateş etme buyruğunu verdi. Yüzbaşı Roeckel, birlikteinde iki Türk subayı ve iki asker eşliğinde geri dönerek ateş edilmemesi için işaretler yaparak kepini salladı. Yüzbaşı Roeckel birinci salvolarda elleri üstte olarak süratle Türk sınırlarına geri gdolayıldü. Düşman, sadık davranışı kuşku götürmeyen bu subaya birebir biçimde karşılık vermedi ve kendisi esir alındı. Akabinde gelen karışıklıkta üçüncü bölüğün makineli tüfeklerinin kimileri düşmanın eline geçti.”
Türk askerleri şehit edildi
Sürecin bu türlü bilinmeyen biçimde uzamaya başlamasının akabinde, birbirlerinin ortasına girmiş olan düşman askerler kendi saflarına hakikat geçmeye ve ufak kümeler halinde çatışmaya başladı. Durumdan istifa eden ve köyün içine sızan Türkler ve Fransızlar içinde konut mesken yaşanan çatışmada, yakın uzaklıktan süngü muharebesi başladı. Fransız istihkam Yüzbaşı Ferrero bu sırada öldürülürken, Üsteğmen Lefort ve 8 istihkamcı yakın muharebede Türkler tarafınca ele geçirildi.
Bu sırada birtakım Türk askerleri Senegalli muhafızları etkisiz hale getirerek 2 ağır makineli tüfeği aldı. Köyde kalan ve köşeye sıkıştırılan Türklerin bir kısmı öldürülürken, 60’ı esir alındı. 8 Türk askeri ise başlarında bir subay olduğu biçimde yakalandıktan daha sonra infaz edildi. Fransız Kolordusu harp günlüğünde bir subay ve birlikteindeki 8 Türk askerinin ele geçirildikten daha sonrasında öldürüldüğü belirtilirken, ne biçimde ve niçin öldürüldükleri ile ilgili detaylı bilgi verilmedi.
6. Karma Sömürge Alayı tarihçesinde yaşananlara ilişkin kayıtlar
Mehmet Kıbıl, Fransız ve Türk evraklarında, 26 Nisan sabahı yaşanan bu karışık teslim olma hadiseleri anlatılırken birbirine zıt sözlerin yanında, birbirini doğrulayan olaylarında bulunduğunu söylemiş oldu.
6. Karma Sömürge Alayı tarihçesinde, Türk askerleri içindeki Hristiyanların teslim olmak istediklerinin aktarıldığını lisana getiren Kıbıl, bununla ilgili şu ayrıntıların yer aldığını kaydetti:
”30 metre uzaktaki bir düşman siperinde ısrarla dalgalanan bir beyaz bayrak belirdi. Bunlar uğraştan yorulan ve isyan eden Fransız sever Türkler yahut Doğu Hristiyanları. Ellerini kaldırarak siperlerinden çıktılar.’
Kıbıl, 39. Türk Alayı’nın harp raporunda da Fransızların bu cümlelerini doğrulayan şu tabirlerin yer aldığın bildirdi: ”Gayrimüslim askerlerin beyaz bayrak çekip silahlarını bırakarak düşmana katılması üzerine sol tarafta başka askerler de silahlarını bıraktı.”
Kumkale’de 26 Nisan’da yaşanan beyaz bayrak sallama ve teslim olma hadisesinin hangi taraftan gelirse gelsin, Çanakkale Muharebeleri müddetince tekrar gibisi görülmeyecek bir karışıklığın yaşanmasına sebep olduğuna işaret eden Kıbıl, ”Karşılıklı dokümanlar ve tabirler incelendiğinde her iki taraf da beyaz bayrağı karşı tarafın salladığını argüman etmektedir. Beyaz bayrak sallama hadisesi kimden gelirse gelsin, karşılıklı düşman kümelerinden kimilerinin birbirini teslim almaya çalıştığı ve yaşanan karışıklıkta subaylar ile tercümanların olayı çözemediği görülmektedir.” dedi.
Kıbıl, Fransız askerlerinin 26 Nisan saat 22.00’de başlayan tahliyesinin kısa müddette tamamlandığını söz ederek, şunları kaydetti:
”2 gün süren Kumkale Muharebeleri’nde Fransız zayiatı 21 subay, 766 asker olmak üzere toplam 787’ydi. Bu sayının 170’i meyyit, 471’i yaralı ve 125’i kayıptı. Türk tarafına gelince, resmi sayılara bakılırsa Türk zayiatı 467 şehit, 763 yaralı, 505 kayıp olmak üzere toplam 1.735’ti. Bu sayı, Fransızların Kumkale’de verdikleri zayiatın iki katıdan fazladır. Yalnızca 2 gün süren bu muharebelerde, en doruktan başlayarak sevk ve yönetimde yaşanan badireler, gereksiz telaş, kararsızlık ve birliklerin modül kesim muharebe alanına sürülmesi üzere niçinlerden zayiat fecî boyutlara ulaşmıştı.”
Hibya Haber Ajansı
Çanakkale Deniz Savaşı’ndaki başarısızlık, müttefik kuvvetlerini kara çıkarmasına yöneltti. İtilaf devleri, Gelibolu Yarımadası’na yapılacak asıl çıkarmada, Türk kuvvetlerini oyalamak, Asya yakasındaki Kumkale ve Beşige Limanı civarına bir çıkarma yapılıyor izlenimi vermek, Anadolu tarafınca konuşlu Türk birliklerinin dikkatini çekmek suretiyle Gelibolu’ya destek yollamalarını geciktirmek ve buradaki Türk topçu bataryalarının Morto Koyu’nu ateş altına almasını önlemek için karar aldı.
Bunun üzerine iki Senegalli ve bir Avrupa taburundan oluşan 6. Karma Sömürge Piyade Alayı askerleri, tarihe ”Kumkale Muharebeleri” olarak geçecek çarpışma için Kumkale’ye çıkarma yaptı.
HİBYA muhabirinin tarihçi muharrir Mehmet Kıbıl’ın, İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) tarafınca yayımlanan ”Çelik Kale Çanakkale” isimli kitapta yayımlanan ”Fransız Kolordusu Harp Günlüğünde Kumkale Muharebeleri” başlıklı makalesinden derlediği bilgilere göre, Fransız gemileri 24 Nisan 1915 saat 22.00’de Mondros Limanı’ndan ayrılarak saat 04.20’de Çanakkale Boğazı girişine geldi. Ay saat 03.30’da batmış ve bütün gemiler durumlarını almıştı. Fransız Kolordusu harp günlüğünde belirtilene göre, gün fazlaca âlâ olacağa benziyordu, deniz mutlaka sakindi ve Avrupa ve Asya kıyılarında yavaşça bir sis katmanı vardı. Gelibolu Yarımadası’nın güneyi ile boğazın çıkışı her tipten irili ufaklı savaş gemileriyle sarılmış vaziyetteydi. 25 Nisan 1915 şafağı karşılaşılan manzara, gemilerde çıkarma için bekleyen hiç bir askerin tekrar ömür uzunluğu unutmayacağı çeşitten bir imgeydi.
Yüzbaşı C.A. Milward, o günü şu biçimde kaydetmişti:
”Yarımadanın en ucundaki Tekke Burnu’na yaklaştık. İmaj mükemmeldi. Bunu asla unutmayacağım. Çok hoş güneşli bir gün, cam üzere deniz, bir tarafta yarımada bir tarafta Asya yakası, ıssız bir manzara, başka her taraf, her yer gemilerle dolu. İngiliz donanması en uygun dretnotları, destroyerleri ve kruvazörleriyle Seddülbahir tarafında. Fransız donanması Asya tarafında, büyük ağır cevizler ve şişmiş tümsekler üzere duruyorlar. Beş bacalı Rus kruvazörü Askold ‘Ucuz sigara paketi’ üzere, 15 inçlik toplarıyla tek bacalı ve tek direkli Queen Bess. Bütün gemiler maksatlarını belirlemiş, ne mükemmel bir görüntü…”
Türklere 1 milyon 100 bin fişek atıldı
Birinci birliklerin karaya ulaşmasıyla 25 Nisan’da başlayan çetin gayrette, Fransızlar, 26 Nisan şafak söktüğünde yüzlerce Türk ölüsünün mevzilerinin önünde yattığını ve portatif dikenli tellere dolandığını gördü. Resmi dokümanlarda belirtilene göre bu ana kadar Türklere toplam bir milyon yüz bin fişek atıldı. Gün doğduğunda muharebe alanında enteresan bir sessizlik hakimdi. Albay Ruef, gece saat 02.00’de General d’Amade’dan aldığı buyruk doğrultusunda sabah saatlerinde Kumkale mezarlığı sınırı üstündeki Türklere taarruza kalkmaya karar vermişti. Lakin taarruz, Menderes Nehri’nin sağ kıyısını bombalamak için Suriye’den gelen savaş gemisi Latouche Treville’in harekete geçmekte gecikmesi niçiniyle ertelendi.
Gün ağarırken Yüzbaşı Reginald Kann ile bir arada Kumkale tarafınca karaya çıkan General d’Amade, Albay Ruef ile buluştu ve yaşanan gecikme ötürüsıyla taarruzun durdurularak mevcut hatta savunmada kalınması buyruğunu verdi. Bu sıralarda, 2 gün süren Kumkale Muharebelerinin en enteresan hadisesi meydana gelmek üzereydi.
Beyaz bayraklar
Takriben 07.00 civarında, hangi taraftan açıldığı son derece tartışmalı olmakla birlikte, çekilen beyaz bayraklardan ötürü iki taraf içinde silahlar sustu ve kısa müddetli bir ateşkes devreye girmiş oldu. Bu andan itibaren işler iki taraf için de denetimden çıktı.
Türk resmi raporlarında Fransızların biroldukça yerde beyaz bayrak salladığı, bir kısmının çabucak teslim olduğu ve bunun üzerine tarafların mevzilerinden çıktığı belirtilmektedir. 39. Alay Kumandanı Yarbay Nurettin saat 08.40’da Tümen Komutanlığına yolladığı 3 unsurluk bildiride, ”1 – Kumkale işgal edildi. 2 – Düşman teslim oldu. 3 – Sol tarafta çarpışmalar devam ediyor.” bilgisini verdi. Türk raporlarında belirtilene nazaran, düşmanın alay kumandanı olduğu sanılan bir subayı, askerleriyle teslim olacağını söyleyerek, kendisini teslim almak üzere üst rütbeli bir subay talep etmiş ve şahsen Menderes Köprüsü civarına kadar gelmişti. Fakat teslim olma süreçleri pek uzamıştı. Kimse kimsenin ne söylemiş olduğini anlamayacak biçimde her baştan bir ses çıkmaktaydı. Açılan beyaz bayraklardan daha sonra askerlerin siperlerden çıkması ve sürecin uzaması niçiniyle iki tarafın da muharebe tertibi alt üst olmuştu. bir mühlet daha sonra taraflar birbirlerinden
ayrıldı ve tekrar ateş başladı.
Fransız kaynaklarına göre yaşananlar
Teslim olma hadisesi Fransız dokümanlarında Türk kaynaklarından büsbütün farklı bir biçimde aktarıldı. Fransız Kolordusu harp günlüğünde olayın nasıl geliştiği şöyleki özetlendi:
”Mezarlığı işgal eden düşman saat 07.00’ye hakikat beyaz mendiller sallayarak teslim olma niyetini bildirdi. Lakin silahlarını bırakmadıkları için birliklerimiz ateş etmeye devam etti. Kısa bir süre daha sonra, 50-60 kişilik bir Türk kümesi, silahlarını atarak teslim olmak için siperlerimize yaklaştılar ve askerlerimiz de bunları saflarımıza almak için ateş etmeyi bıraktı. Bu ortada bir daha beyaz bayraklar taşıyan öbür Türk kümeler, bizim çizgilerimizin önünde durarak, bize ziyan vermeyeceklerini belirten el kol hareketleri yapmaktaydı. Bu hadise esnasında Fransız bölükleri ateş etmeye devam etti ve birtakım Türk askerleri misillemede bulundu. Lakin Türk subayları onları durdurarak birkaç defa ‘ateşkes’ diye bağırdı. Ateşkes buyruğu verildikten daha sonra düşman askerleri bizim çizgimize yaklaştı ve adamlarımız ortasına karıştılar. Bu esnada bir fazlaca Türk direnmeden silahsızlandırılmış ve geriye alınmıştı. Ama Türklerden kimileri tüfeklerini bırakmayı reddetti. Bu sırada tercümanların vazifelerini yapmadığını bakılırsan ve Türklerin kendilerini bekleyen muameleden korktukları için teslim olma konusunda tereddüt ettiklerine inanan Yüzbaşı Roeckel, silahsız Türk kalabalığı ortasına girdi ve yüksek rütbeli bir Türk subayla konuşmak istedi. Kendisine eşlik eden Langlois ile mezarlığa gdolayıldü. Bu iki askerden tekrar haber alınamadı.”
Türklerin alay kumandanı zannettikleri ve teslim olmak için ortalarına girdiğini düşündükleri Fransız subayı Yüzbaşı Roeckel’di. Fakat Fransız harp günlüğüne göre bu subayın maksadı, Türklerin zannettiği üzere teslim olmak değil, Türkleri teslim almaktı. Yüzbaşı Roeckel’in teslim olmak için üst rütbeli bir Türk subayını görmek istediği düşünüldüğünden geriye gdolayılerek burada esir edildiği anlaşıldı. Fransız ordusundaki tabip subaylardan Jean Vassal ise günlüğünde bu olayı şu biçimde anlattı:
”Türkler ellerinde silahlarıyla siperlerinin dışına çıktılar fakat beraberinde beyaz fular ve bayraklar sallıyorlardı. Albay ateşi kesme buyruğu verdi. Silahlarını piyademize teslim ettiler. Artlarında hayli sayıda diğer Türk kümesi vardı. Bunlar bizim sınırlarımıza girdiklerinde silahlarını bırakmayı reddettiler. Açıklamaya çalıştık ancak tercümanlar kendilerini anlamakta başarısız oldu. ondan sonrasında Yüzbaşı Roeckel öne çıktı
ve kendi isteğiyle mevzuyu Türklerin sorumlu kumandanı ile görüşmeyi teklif etti. Arapçayı pek âlâ konuşurdu, lakin yanına tercüman olarak Langlois’i aldı. Her ikisi de yüksek rütbeli bir Türk subayının ayakta durduğu mezarlığa gdolayıldü. Bu ortada karışıklık süratle artıyordu, zira teslim olmayı kabul eden Türklerin yanında silahlarını teslim etmeyi reddeden ve hatta adamlarımızın silahlarını almaya çalışan bir fazlaca diğer Türk de vardı. Kaostan yararlanan birtakım Türkler köye gizlice girerek konutlara barikat kurdu. Bu durum karşısında bir daha ateş açmak acil bir sıkıntı üzere görünüyordu, fakat bu, iki temsilcimizi (Yüzbaşı Roeckel ve er Langlois) bahtlarına terk etmek ve tahminen de mümkün olan muahededen yoksun kalmak olurdu. Bu devam ederken, d’Amade geldi ve ortaya çıkan tehlikeli durum ötürüsıyla yine ateş etme buyruğunu verdi. Yüzbaşı Roeckel, birlikteinde iki Türk subayı ve iki asker eşliğinde geri dönerek ateş edilmemesi için işaretler yaparak kepini salladı. Yüzbaşı Roeckel birinci salvolarda elleri üstte olarak süratle Türk sınırlarına geri gdolayıldü. Düşman, sadık davranışı kuşku götürmeyen bu subaya birebir biçimde karşılık vermedi ve kendisi esir alındı. Akabinde gelen karışıklıkta üçüncü bölüğün makineli tüfeklerinin kimileri düşmanın eline geçti.”
Türk askerleri şehit edildi
Sürecin bu türlü bilinmeyen biçimde uzamaya başlamasının akabinde, birbirlerinin ortasına girmiş olan düşman askerler kendi saflarına hakikat geçmeye ve ufak kümeler halinde çatışmaya başladı. Durumdan istifa eden ve köyün içine sızan Türkler ve Fransızlar içinde konut mesken yaşanan çatışmada, yakın uzaklıktan süngü muharebesi başladı. Fransız istihkam Yüzbaşı Ferrero bu sırada öldürülürken, Üsteğmen Lefort ve 8 istihkamcı yakın muharebede Türkler tarafınca ele geçirildi.
Bu sırada birtakım Türk askerleri Senegalli muhafızları etkisiz hale getirerek 2 ağır makineli tüfeği aldı. Köyde kalan ve köşeye sıkıştırılan Türklerin bir kısmı öldürülürken, 60’ı esir alındı. 8 Türk askeri ise başlarında bir subay olduğu biçimde yakalandıktan daha sonra infaz edildi. Fransız Kolordusu harp günlüğünde bir subay ve birlikteindeki 8 Türk askerinin ele geçirildikten daha sonrasında öldürüldüğü belirtilirken, ne biçimde ve niçin öldürüldükleri ile ilgili detaylı bilgi verilmedi.
6. Karma Sömürge Alayı tarihçesinde yaşananlara ilişkin kayıtlar
Mehmet Kıbıl, Fransız ve Türk evraklarında, 26 Nisan sabahı yaşanan bu karışık teslim olma hadiseleri anlatılırken birbirine zıt sözlerin yanında, birbirini doğrulayan olaylarında bulunduğunu söylemiş oldu.
6. Karma Sömürge Alayı tarihçesinde, Türk askerleri içindeki Hristiyanların teslim olmak istediklerinin aktarıldığını lisana getiren Kıbıl, bununla ilgili şu ayrıntıların yer aldığını kaydetti:
”30 metre uzaktaki bir düşman siperinde ısrarla dalgalanan bir beyaz bayrak belirdi. Bunlar uğraştan yorulan ve isyan eden Fransız sever Türkler yahut Doğu Hristiyanları. Ellerini kaldırarak siperlerinden çıktılar.’
Kıbıl, 39. Türk Alayı’nın harp raporunda da Fransızların bu cümlelerini doğrulayan şu tabirlerin yer aldığın bildirdi: ”Gayrimüslim askerlerin beyaz bayrak çekip silahlarını bırakarak düşmana katılması üzerine sol tarafta başka askerler de silahlarını bıraktı.”
Kumkale’de 26 Nisan’da yaşanan beyaz bayrak sallama ve teslim olma hadisesinin hangi taraftan gelirse gelsin, Çanakkale Muharebeleri müddetince tekrar gibisi görülmeyecek bir karışıklığın yaşanmasına sebep olduğuna işaret eden Kıbıl, ”Karşılıklı dokümanlar ve tabirler incelendiğinde her iki taraf da beyaz bayrağı karşı tarafın salladığını argüman etmektedir. Beyaz bayrak sallama hadisesi kimden gelirse gelsin, karşılıklı düşman kümelerinden kimilerinin birbirini teslim almaya çalıştığı ve yaşanan karışıklıkta subaylar ile tercümanların olayı çözemediği görülmektedir.” dedi.
Kıbıl, Fransız askerlerinin 26 Nisan saat 22.00’de başlayan tahliyesinin kısa müddette tamamlandığını söz ederek, şunları kaydetti:
”2 gün süren Kumkale Muharebeleri’nde Fransız zayiatı 21 subay, 766 asker olmak üzere toplam 787’ydi. Bu sayının 170’i meyyit, 471’i yaralı ve 125’i kayıptı. Türk tarafına gelince, resmi sayılara bakılırsa Türk zayiatı 467 şehit, 763 yaralı, 505 kayıp olmak üzere toplam 1.735’ti. Bu sayı, Fransızların Kumkale’de verdikleri zayiatın iki katıdan fazladır. Yalnızca 2 gün süren bu muharebelerde, en doruktan başlayarak sevk ve yönetimde yaşanan badireler, gereksiz telaş, kararsızlık ve birliklerin modül kesim muharebe alanına sürülmesi üzere niçinlerden zayiat fecî boyutlara ulaşmıştı.”
Hibya Haber Ajansı